Ouders, leerlingen, leraren, pedagogen, laten we de handen ineen slaan

Dat was weer een fijne week voor een eenvoudige onderwijsblogger. Meer dan genoeg om je verschrikkelijk kwaad over te maken als je ook maar een beetje om kinderen geeft. Eerst maar even lekker boos zijn en dan kijken wat we, in de gegeven omstandigheden, zelf kunnen doen om het ergste onheil te keren.

Wat kwam er allemaal voorbij?

Passend onderwijs

Allereerst natuurlijk het treurige feuilleton passend onderwijs – bezuinigingen met een mooie naam. Ik schreef het al eerder (3 december), dit beleid zal ernstige gevolgen hebben, in de eerste plaats voor de kinderen en jongeren om wie het allemaal gaat. Natuurlijk ook voor de talloze leerkrachten die hun baan kwijtraken, waarmee een schat aan ervaring en deskundigheid verloren gaat. En uiteindelijk zal dit leiden tot een niet te becijferen economisch verlies. Ik kom daar nog op terug.

Duizenden mensen vliegen eruit – 3700 ontslagen in speciaal onderwijs volgens de minister, die ervan uitgaat dat velen daarvan in het reguliere onderwijs terecht kunnen. AOB gaat uit van meer ontslagen (totaal 9000, inclusief deeltijdbanen), simpelweg door het totale bedrag aan bezuinigingen te delen door de gemiddelde loonkosten van een onderwijsbaan. Bovendien ziet het AOB niet hoe die mensen op de reguliere scholen aan de slag kunnen. Als de minister denkt dat het bij 3700 blijft, moet ze maar eens uitleggen waarop ze nog meer wil bezuinigen. Je houdt je hart vast.

Het kan niet vaak genoeg gezegd worden, lesgeven zonder aandacht voor de problemen die sommige kinderen hebben, is onmogelijk. Er is de afgelopen weken in opiniestukken, blogs en op Twitter veel te doen geweest over de vraag of school een opvoedingstaak heeft of niet. Dat liep soms hoog op. Wie zelf niet voor de klas staat denkt vaak dat je de leerlingen gewoon de lesstof moet aanreiken en aan het werk zetten. En ze streng aanpakken. En, o ja, je niet bij je voornaam laten noemen. Die houdt er geen rekening mee dat een klas geen amorfe massa is, maar een groep individuen die ieder een unieke combinatie van mogelijkheden en beperkingen hebben. Als je daar geen rekening mee houdt, is de kwaliteit van je lessen niet optimaal.

In elke klas zitten leerlingen waar wat mee is. Kinderen die pendelen tussen gescheiden ouders, met de nodige loyaliteitsconflicten, concentratie- en planningsproblemen, boeken vergeten, noem maar op. Alleen maar streng zijn helpt dan echt niet. Dan zijn er de kinderen met een leerstoornis, dyslexie, dyscalculie, die je extra aandacht moet geven. Pestgedrag in een klas. Drukke kinderen, opvallend stille kinderen, die je weer op verschillende manieren moet benaderen. En tenslotte de kinderen met een gedragsstoornis, autisme, add, adhd, eetstoornis, depressie en andere psychische problemen. Voor die laatsten heb je deskundige begeleiding naast de lessen nodig, liefst binnen de school. Maar ook voor die kinderen moet je in de klas een manier vinden om ze het beste onderwijs te geven dat ze verdienen. Alles bij elkaar schat ik dat het gaat om gemiddeld vijf tot tien leerlingen per klas, die extra aandacht vragen. Dat is een kwart tot een derde van de schoolpopulatie.

Let wel, voor wie nu gaat zeggen: Maar dat is toch je werk? Precies. Ik klaag niet, maar ik wil daarvoor wel de nodige deskundigheid, middelen en tijd hebben. En ja, wij schoolmeesters en -juffen zijn opvoeders. Wij zien kinderen vaak langer dan hun eigen ouders en kunnen alleen daarom al onze opvoedingsrol niet negeren. Wij zijn rolmodellen, brengen kinderen normen en waarden bij en stimuleren ze het beste uit zichzelf te halen.

Ondertussen wil de minister de scholen ook afrekenen op hun prestaties (aantallen geslaagden, doorstroming), wat natuurlijk een prima idee is. Zonder deskundige begeleiding van kinderen met leer- en gedragsproblemen gaat het wel lastig worden aan de eisen te voldoen. Zo is bedacht dat eindexamenkandidaten een rekentoets moeten doen. Prachtig. Het rekenniveau van veel van onze leerlingen is inderdaad erbarmelijk. Die toets mogen ze maar een keer herkansen. Als ze dan weer zakken mogen ze geen examen doen. De vraag is hoe we ze op die toetsen moeten voorbereiden zonder extra middelen voor rekenonderwijs. Dat moeten scholen zelf maar oplossen.

Laten we alles eens op een rijtje zetten. Er zijn straks minder mensen werkzaam in het onderwijs. De klassen worden daardoor groter. Er zijn straks minder mensen met deskundigheid op het gebied van leer- en gedragsproblemen. Dat leidt ertoe dat meer jongeren terecht komen in onderwijs onder hun niveau. Reguliere scholen die leerlingen aannemen met een probleem, maar die na enige tijd toch moeten verwijzen naar het speciaal onderwijs omdat ze niet voldoende begeleiding kunnen bieden, betalen forse boetes (16.000 Euro per leerling). Eindexamenkandidaten mogen de rekentoets maar een keer herkansen. Scholen krijgen geen extra geld voor rekenlessen. Als er daardoor meer leerlingen zakken wordt de school daarop afgerekend. In geld.

Over geld gesproken. Wie een baan heeft in het onderwijs en daarnaast studeert om zijn deskundigheid te vergroten, gaat daar straks fors voor betalen. Die krijgt te maken met de langstudeerboete, die bedoeld is om studenten te stimuleren hun studie snel af te ronden. Dat is erg lastig met een zware onderwijsbaan – het gaat hierbij vaak om mensen die nog niet zo lang voor de klas staan en die relatief veel tijd en energie moeten steken in hun lessen. Ook dit komt de kwaliteit van het onderwijs op den duur niet ten goede. Ik kan me niet voorstellen dat ze dat op het ministerie niet ook beseffen, dus er is nog hoop voor onze jonge collega’s. Of ben ik nu naïef?

Economisch verlies

Het blijft me elke keer weer verbazen hoe weinig politici bereid zijn een visie voor de lange termijn te ontwikkelen. Daar is natuurlijk moed voor nodig en een zeldzaam gebrek aan opportunisme. Maar iemand van de dames en heren in Den Haag moet toch het benul hebben dat bezuinigen op zoiets als onderwijs, dat bepalend is voor de maatschappelijke en economische ontwikkeling voorbij de volgende verkiezingen, kortzichtig beleid is? Juist van politici die het kapitalistische gedachtengoed aanhangen zou je verwachten dat ze begrijpen wat investeren in de toekomst inhoudt. Nu wordt op grote schaal kapitaal en deskundigheid vernietigd, die we des te harder nodig hebben om onze concurrentiepositie in de wereld te versterken als de recessie straks voorbij is. Hoe je, zonder te blozen, het woord kenniseconomie nog uit je mond kunt krijgen is mij een raadsel.

In een uitstekend stuk op de Opiniepagina’s van de NRC houdt Johan Schaberg een warm pleidooi voor de ouderwetse ambachtsschool. Zie ook het stuk van Roemer en van Dijk (SP) in de Volkskrant. Nu moeten we in Nederland lassers en andere vakmensen uit het buitenland halen, terwijl jongeren met een uitkering thuis zitten. Dat is, zegt hij, “dubbele economische schade” en “[onbegrijpelijk] dat een ministerie als Economische Zaken, maar ook Financiën, daarover zwijgt”. In plaats van jongens en meisjes lastig te vallen met allerlei abstracte competenties zouden we ze weer een vak moeten leren, waarin ze met hun handen dingen maken die we hard nodig hebben. Dat zijn ook talenten, die door een kortzichtig beleid voorgoed verloren gaan. Schaberg noemt nog wat economische schade die we zo oplopen: “verveling en lamlendigheid op straat” (schade voor Binnenlandse Zaken) en “verkommering van mensen en gezinnen die geen nuttige plek in en bijdrage aan de samenleving hebben” (Sociale Zaken).

Ouderparticipatie

Dat was een slimme zet van de communicatieadviseurs van onze minister, ouders verwijten dat ze te weinig betrokken zijn bij de school van hun kinderen. Dat leidde de aandacht lekker af van de bezuinigingsmaatregelen. Ouders, onderwijzers, vakbonden, pedagogen enzovoort buitelden over elkaar heen met verwijten en beschuldigingen in blogs, fora, ingezonden brieven. Een onderzoek van CNV Onderwijs concludeert enerzijds dat 2/3 van de leraren hun gezag ondermijnd zien door kritische ouders en leerlingen, terwijl anderzijds die leraren hun gezag met een 7,4 waarderen. Ook was er veel gedoe over adhd, autisme en andere stoornissen. Moeders met schrijnende verhalen over hun kinderen van wie de stoornis niet of veel te laat werd onderkend (zie ook http://www.wijzijnverbijsterd.nl/), tegenover anderen die vonden dat kinderen veel te makkelijk een etiket opgeplakt krijgen om maar in aanmerking te komen voor dure zorg. Hoogleraren psychiatrie (nrc-next 15/12), die de mythe van de toename van psychiatrische problemen bij kinderen doorprikken.

Dat leidt tot grote verdeeldheid, terwijl het er juist nu op aan komt de rijen te sluiten.

Investeren in de jeugd – investeren in de toekomst

Voor onze toekomst en die van onze kinderen komt het er nu op aan dit rampzalige beleid te keren en met goede alternatieven te komen.

Om met het eerste te beginnen, de jongeren hebben al het voortouw genomen met een landelijke scholierenstaking tegen de 1040-urennorm op 21 december. De demonstratie zal plaatsvinden op het Museumplein in Amsterdam. Op 26 januari volgt de Algemene Onderwijsbond met een staking en een nationale actiemanifestatie in de Utrechtse Jaarbeurs.

Wat betreft de alternatieven, hier moeten ouders, jongeren, leerkrachten, schoolbesturen, pedagogen, zorgverleners en iedereen die met onderwijs, opvoeding en zorg te maken heeft samen over nadenken. De overheid is er aardig in geslaagd de belangen van de verschillende partijen tegen elkaar uit te spelen. Terwijl er geen tegengestelde belangen zijn. Het gaat om de jeugd en daarmee om ons aller toekomst.

Ik weet alvast een paar alternatieven op bezuinigen op onderwijs. Nederland blijft hardnekkig vasthouden aan de JSF, terwijl de Verenigde Staten inmiddels overwegen dit mislukte project als verliespost af te schrijven. Ik ken de laatste cijfers niet, maar in maart dit jaar werden die nog geschat op 11,4 miljard Euro voor de komende 30 jaar. Dat is per jaar het bedrag dat nu op onderwijs wordt bezuinigd. Kunduz, nog zo’n kostenpost. Andere landen bereiden zich voor op de terugtrekking uit Afghanistan, maar onze regering houdt met hilarisch optimisme vol dat we daar nuttig werk verrichten. De kosten bedragen ruim 400 miljoen Euro, een half miljoen per opgeleide agent. Zo zijn er nog wel meer mogelijkheden te bedenken om geld te halen zonder dat de zorg of het onderwijs daar onder lijden.

In een volgende post wil ik aangeven wat we zelf op school al kunnen doen om het onderwijs en de zorg voor onze leerlingen te verbeteren. Niet blijven hangen in de slachtofferrol, maar aanpakken.